برنامه درس هنر در دوره ابتدایی
برنامه درس هنر در دوره ابتدایی
درس هنر دوره‌ي ابتدايي با « ارتباط با طبيعت» شروع مي شود و پس به رشته هاي نقاشي، كاردستي، تربيت شنوايي، قصه و نمايش مي پردازد. دانش آموزان در كنار اين رشته ها با ميراث فرهنگي نيز آشنا مي‌شوند. ارتباط با طبيعت و مشاهده‌ي پديده هايي كه هنرمندانه در كنار هم قرار گرفته اند و جلوه هاي زيباي اين مجموعه،انسان را به حدي از كمال مي‌رساند كه در عين مشاهده‌ي كثرت، به يگانگي حسن و جمال مطلق رهنمون مي‌شود .
رویکردهای برنامه درس هنر در دوره ابتدایی
رويكرد برنامه‌ي درسي هنر « تربيت هنري» است.
انجام دادن فعاليت هاي هنري در فضايي كه كودكان، آزادانه تخيل و انديشه كنند، حواسشان تقويت شود، ظرفيت هاي نهفته‌ي هوش و تفكرشان پرورش يابد، عواطف و احساساتشان توسعه يابد و استعداد و خلاقيت ها يشان شكوفا شود، به « تربيت هنري منجر» مي‌شود.
به جرأت مي‌توان گفت كه همه‌ي كودكان فعاليت هاي هنري را دوست دارند آنها در اين گونه فعاليت ها و هنگام انجام دادن كارهاي عملي، طراحي، ساختن، شكست و پيروزي را تجربه مي‌كنند. به اين ترتيب زمينه اي براي بروز خلاقيت و احساسات آن ها فراهم مي‌شود.
تربيت هنري را به پنج موضوع كلي مي‌توان تفكيك كرد كه عبارت اند از :
1- زيبا شناسي
2- ارتباط با طبيعت
3- آشنايي با تاريخ هنر
4- توليد محصول هنري
5- نقد هنري
اين مباحث، مهم ترين عناصر آموزش هنر از دوره ي ابتدايي تا دانشگاه هستند و بنابرسطح آموزش و متناسب با سنين آموزشي، بايد مطرح شوند.
همه‌ي كودكان از انواع هوش برخوردارند. هوش همراه با آموزش مناشب و كسب تجربه، مهارت هاي لازم براي خلاق بودن را در اختيار آنان قرار مي‌دهد. در بزرگترين كمك معلم در رورش خلاقيت دانش آموزان، كمك به آن ها براي يافتن عوامل مؤثر بر خلاقيت و گسترش آن هاست. اين عوامل عبارت اند از : « توانايي هاي فردي، كسب مهارت هاي انجام دادن كار، انگيزه‌ي دروني ، تفكر خلاق و فضاي شاد» (ترزا آمابلي، 1377)
- توانايي ها: لازم است دانش آموزان توانايي هاي ذهني و جسمي مورد نياز ذهني و جسمي مورد نياز براي شركت در فعاليت هاي هنري را داشته باشد. رشد شناختي او بايد به مرحله‌اي رسيده باشد كه بفهمد چه كاري مي‌خواهد انجام دهد و رشد جسمي او به اندازه‌اي باشد كه بتواند هماهنگي هاي حسي و حركتي را بين ذهن و چشم و ديگر اندام هاي خود برقرار كند و آن چه را مي‌خواهد ، انجام دهد، براي مثال، بتواند آن چه را در ذهن دارد دارد با مواد رنگي روي كاغذ نقاشي كند و به ديگران ارائه دهد.
- انگيزه‌ي دروني: علاقه و ميل دروني فرد براي انجام دادن كار باعث مي‌شود كه آن فعاليت را عاشقانه، با كنجكاوي و پشتكار انجام دهد و فرايند توليد را تا مرحله‌ي آخر دنبال كند و محصول نهايي را ارائه دهد. انگيزه‌ي دروني همراه با آزادي انتخاب، دانش آموز را به سوي كاري كه بيش از هر كار ديگر مي‌تواند درآن خلاق باشد هدايت كند.آزادي واستقلال نسبي به رشد انگيزه‌ي دروني او كمك مي‌كند، از تنش ها مي‌كاهد و در يادگيري بهتر و پيشرفت كار او مؤثر است، براي مثال، دانش آموزي كه به نقاشي علاقه دارد، در صورتي كه براي انتخاب موضوع و استفاده از ابزارومواد نقاشي آزاد باشد و بتواند با هر نوع رنگي كه دوست دارد يا در اختيار دارد، نقاشي كند، كار او به مراتب زيباتر و جذاب تر از زماني است كه مجبور به كشيدن يك موضوع واستفاده از يك موضوع وسيله‌ي خاص- مانند مداد رنگي- باشد. معلم مي‌تواند انگيزه‌ي دروني دانش آموز را با تشويق هاي مناسب در فاريند كار، پايان كار و هنگام ارائه‌ي محصول، تقويت كند.
- تفكر خلاق: عاملي است كه دانش آموز را در پيدا كردن راه حل هاي جديد براي انجام دادن كارها و ساختن چيزها و ارائه‌ي راه حل هاي نو ياري مي‌دهد. معلم با پذيرفتن تفاوت هاي فردي و درك توانايي ها، روش ها و علايق يادگيري متفاوت دانش آموزان، فرصت تجربه‌ي كارهاي جديد را به آنها مي‌دهد. مثلاً دانش آموز براي ساختن يك شئي با گل سفالگري، پس از لمس كردن گل و بازي با آن، قابليت هاي آن را مي‌شناسد و در مي‌يابد كه چه كارهايي با آن مي‌تواند انجام دهد . دانش آموز كار خود را شروع مي‌كند و معلم در فرايند فعاليت، او را هدايت مي‌كند.
- فضاي شاد: كلاس هنر همواره با بازي، خنده شادي و نشاط حاصل از رضايت، خشنودي و موفقيت همراه است و به اين ترتيب، همواره بچه ها را فعال نگه مي‌دارد . درس هنر با تنوع بسيار و امكان انتخاب آزاد، فرصت تجربه‌ي موفقيت و پيشرفت را براي دانش آموزان فراهم مي‌اورد از اين رو، اين درس در بين ساير درس ها بيشترين زمينه را براي پرورش خلاقيت دارد. در اين كلاس، معلم مي‌تواند طراحي آموزشي خود را به گونه‌اي اجرا كند كه سه عامل تفكر وتوانايي و انگيزه هاي دروني به طور هم زمان در دانش آموزان ايجاد و به گونه‌اي تقويت شوند كه محل تلاقي آن ها يعني « خلاقيت هنري » به صورت شايسته‌اي شكل مي‌گيرد.
محتوای برنامه درسی هنر
محتواي برنامه‌ي درسي هنر بر مبناي رويكرد، اصول و اهداف برنامه انتخاب و سازماندهي شده است؛ به طوري كه دانش آموزان با انجام دادن فعاليت ها، با رشته هاي مختلف هنري آشنا مي‌شوند.
از يك سو، نتايج مطالعات انجام شده و از سوي ديگر، عدالت آموزشي، يعني، امكان دسترسي افراد واجب التعليم به آن چه براي رشد همه جانبه‌ي آن ها لازم است. بر اين نكته دلالت دارند كه كودكي كه به هنر دسترسي نداشت باشد، از اغلب راه هايي كه مي‌تواند به كمك آن ها دنيا را تجربه كند، محروم مي شود؛ از اين رو، در برنامه‌يدرسي هنر دوره‌ي ابتدايي رشته هاي گوناگون هنري گنجانده شده است تا دانش آموز با توجه به زمينه هاي وجودي و شرايط محيطي خود، بتواند در عرصه هاي مختلف از جمله نقاشيؤ كاردستي، تربيت شنوايي، قصه و نمايش فعاليت هنري داشته باشد و محصول هنري توليد كند و از مواهب قرار گرفتن در فرايند فعاليت هاي هنري متنوع بهره مند شود.
توصیه های به معلمان برای اجرای هر چه بهتر برنامه ی درسی هنر
1- بايد هميشه آماده باشيد كه در كلاس هنر با هر كار جديد، عجيب و غير قابل تصوري روبرو شويد، خلاقيت كودكان محدوده‌اي ندارد. ابتكار عمل، ايجاد تغييرات دل خواه در برنامه و فرا رفتن از برنامه‌ي كلاس، طبيعي است و از به وجود آمدن فضاي مناسب براي بروز خلاقيت است. در اغلب موارد اجازه‌ي فعاليت آزاد هنري را به دانش آموزان بدهيد و در عين حال، به رويكرد و اهداف برنامه توجه داشته باشيد.
2- درك هنري، از تجربه هاي هنري ناشي مي‌شود بررسي آثار كودكان، گفت وگو در باره‌ي آن ها، نمايش دادن آثار هنري مختلف در كلاس و اجراي فعاليت هاي هنري با هدايت و رهبري شما به عنوان معلمي هوشيار، به شكل گيري دانش و نگرش لازم براي درك آثار هنري در كودك كمك مي كند. در تربيت هنري، معلم به دانش آموزان به كمك مي‌كند تا شيوه هاي حل مسئله را بيابند اما هرگز جواب را رائه نمي‌دهد.
3- اگر بعضي از دانش آموزان به برنامه‌ي خاصي علاقه نشان نمي دهند ، نبايد اصرار داشته باشيد كه حتماً آن فعاليت را انجام دهند بلكه زمينه‌ي انجام دادن فعاليت هاي ديگري را فراهم آوريد تا دانش آموز احساس موفقيت كند و شاد و با نشاط باشد و اشتياق به انجام دادن فعاليت هاي بعدي ، در او ايجاد شود .
4- تنظيم وقت براي اجراي فعاليت هاي هنري مسئله مهمي است هيچ گاه دانش آموزان نبايد احساس كنند كه به شتاب واداشته شده اند. براي صرفه جويي در وقت، توزيع، جمع آوري و نگه داري وسايل، جمع آوري و نمايش كارها، نظم و نظافت كلاس را برعهده‌ي دانش آموزان بگذاريد تا بتوانيد زمان مورد نياز براي كارها ر تنظيم كنيد و بدانيد كه در هر حال بعضي از فعاليت ها كه طولاني است، دو ساعت هنر را پشت سر هم در يك روز قرار دهيد.
5- در شروع كلاس، فضاي مناسبي براي گفت و گو ايجاد كنيد تا دانش آموزان ايده هاي خود را مطرح كنند و در باره‌ي آنچه از برنامه فهميده اند ، گفت وگو بپردازند. اگر همه‌ي مباحث را شرح دهيد و مثال يا پيشنهاد را جيگزين توصيف مسئله كنيد، خلاقيت دانش اموزان را از بين مي‌بريد.
6- با استفاده از منابع مختلف، مانند گردش در طبيعت، مشاهده‌ي نمونه هاي طبيعي در كلاس، بازديد از موزه ها و نمايشگاه ها و كارگاه هاي هنري، نمايش عكس و اسلايد و فيلم، شناخت دانش آموزان را از هر موضوع كامل كنيد و ديد آن ها را نسبت به برنامه وسعت دهيد . در هر فرصت، ذهن خود، از وابستگي به طرح هاي كليشه اي و قراردادي و تكراري و يكنواخت رها شوند و با تكيه بر استعداد و خلاقيت خود، اعتماد به نفس پيدا كنند.
7- در كار گروهي دو نفري يا چند نفري، ايجاد ارتباط دوستانه در دست يابي به نتيجه‌ي بهتر، تأثير چشم گيري دارد. گروه بندي دانش آموزان را با نظر خودشان انجام دهيد. كارهاي گروهي را پس از گذشت مدتي از آغاز سال تحصيلي، تحصيلي ،شروع كنيد .... بچه ها در كار گروهي به نفس ديگران پي مي‌برند و همكاري و هماهنگي و مشورت را ياد مي‌گيرند و اهميت آن را در مي‌يابند.
8- در پايان هر جلسه، چند دقيقه را به ارزش يابي فعاليت ها اختصاص دهيد، به اين ترتيب، هر دانش آموز پس از انجام دادن فعاليت، كار خويش را به نمايش مي‌گذارد. دانش آموزان همه‌ي نمونه ها را مي‌بينند و در مورد آن ها گفت وگو مي‌كنند. آن ها ياد مي‌گيرند كه در باره‌ي كار خود و هم كلاسي هايشان اظهار نظر كنند، تا نكته هاي
مثبت كارها بارز شود، اطراف خود را خوب مشاهده كنند و اشياء و پديده هاي تازه اي را كشف كنند، روش هاي تازه اي براي اجرا بيابند و به تدريج، هر چه را در ذهن تجسم مي‌كنند، به راحتي اجرا كنند.
9- از والدين بخواهيد ضمن ايجاد فضايي محبت آميز و گرم در خانه، تجربه هاي مفيد خود را در قالب خاطرات يا
قصه هايي، در اختيار فرزندان خويش قرار دهند تا زمينه‌اي براي شكوفايي خلاقيت آنها باشد، همچنين آنها را توجيه كنيد تا كارهاي هنري فرزندان خود را با همان ديد كودكانه و متناسب با توانايي ها و ذوق كودكانه بنگرند و در هيچ موردي، آن ها را سرزنش وتوبيخ يا حتي تشويق بي مورد نكنند؛ والدين بايد بدانند كه كودكان با تخيلات و ايده آل هايشان زندگي مي‌كنند.
10- از والدين بخواهند كه به فرزندانشان در تهيه‌ي مواد و ابزار و وسايل لازم براي انجام دادن فعاليت هاي هنري كمك كنند، اين وسايلؤ بسيار و ساده اند و لازم است مطابق دستور كار هر جلسه، تهيه شوند؛ انواع مواد رنگين و كاغذ و مقوا، قوطي مقوايي خالي، چسب، كاغذهاي باطله، نوارها و نخ هاي رنگين و ديگر مواد تزييني از جمله‌ي اين وسايل اند. هم چنين ، لازم است لباس مناسبي در اختيار كودكان قرار دهند تا در ساعت درس هنر براي محافظت از لباس مدرسه، آن را بپوشند. در ضمن والدين بايد فرزندان خود را به رعايت بهداشت، ايمني و نظافت تشويق كنند.
تقريباً بديهي است كه اغلب كودكان براي اينكه بهترين كار هنري خود را پديدآورند به نوع خاص تحريك نياز دارند. در همه‌ي كتابهاي آموزشي هنر به اين حقيقت اشاره شده است كه قبل از اينكه كودك را برانگيزيم كه چيزي بگويد بايد چيزي براي گفتن داشته باشد.
الهام يا محركي كه موجب بيان هنري كودك مي‌شود، از مشاهدات در طبيعت، پارك ها، سفرها و بازديدها، تلويزيون و.... ناشي مي‌گردد. طبيعت بطور مرتب ما را با تركيبات گوناگون اشكال هنري مواجه مي‌نمايد. زيرا در آن مي‌توانيم تنوع خط، رنگ، تيره روشني، وبافت و نيز بسياري از اصول طرح نظير سادگي، تكرار، تعادل متقارن و نامتقارن، تأكيد و وحدت را ببينين. پس معلم بايد كودك را به طبيعت هدايت كند.
وجود معلم خلاق، مبتكر، دلسوز و هميشه كاردان در پيشرفت برنامه‌ي كيفي در هنر ابتدايي امري لازم است. او سازمان دهنده‌ي اصلي و ايجاد كننده‌ي پل است. وظيفه‌ي اوست كه جوّ علاقه مندي و آزادي نظم و منطق و هيجان و خلاقيت را در شاگردي گسترش دهد.
كودكان در مدرسه به درك، تشويق، راهنمايي و رهبري معلم دلسوز نياز دارند .آنها در دوستي، پسنديدن، رقابت سازنده و رقابت هوشي همكلاس هايشان نيز پيشرفت مي‌كنند. بنابر اين كودك بايد براي رشد از آرامش احساسي، اعتماد به نفس، تكاپوي تكاملي و خلق كنجكاوي و محيط پرورشي دهنده در خانه و مدرسه برخوردار باشند.
ارتباط با طبيعت، اساس برنامه‌ي هنر است. با توجه به ويژگي هاي هر يك از مناطق آب و هوايي، اين برنامه را به بهترين شكل اجرا كنيد. از كودكان بخواهيد در محدوده‌ي انتخاب شده، گردش كرده و به همه چيز توجه كنند. پس از بازگشت از گردش، ازآن ها سؤال كنيد كه هر يك به چه چيزهايي توجه كرده اند و جالب ترين چيزي كه مشاهده كرده اند، چيست؟ آيا سنگ، چوب يا نمونه‌ي ديگري را همراه آورده اند؟ سپس از آن ها بخواهيد در موردئ تجربيات خويش گفت وگو كنند. اگر يكي از دانش آموزان، گلي به همراه آورده اند؟ از او بپرسيد كه در آن، چه مي‌بيند. رنگ، شكل، بو، اندازه، زبري ساقه و نرمي گل برگ ها چگونه اند؟ چه ويژگي ظاهري دارد؟ در مقابل وزش باد چگونه است؟ و ...... سپس از او بخواهيد كه از اين ويژگي ها در فرايند كار هنري استفاده كند. او مي‌تواند نقش گل را بازي كند، به وجود آمودن و رشد كردن گل را نشان دهد، تجسم كند گرما، باد، باران و طوفان با چه مي‌كنندو آن را اجرا كند.
در صورت وجود شرايط خاص و عدم امكان استفاده از فضاي طبيعت، مي‌توانيد از فضاي حياط مدرسه براي اين برنامه استفاده كنيد.اگر چنين اماكني نيز وجود نداشته باشد، اين برنامه را حتماً دركلاس اجرا كنيد و از ساده ترين نمونه هاي در دسترس براي ايجاد انگيزه‌ي خلاقه در فعاليت هنري بهره بگيريد. ابرهاي آسمان، چند قطره آب، صداي زنبور و .... بهانه هايي براي تفكر و فعاليت خلاقه اند.
منبع: سایت انجمن دبیران آ.پ استان بوشهر
"شما یک مطلب علمی را هرگز نفهمیده اید مگر آنکه بتوانید آنرا برای مادر بزرگ خود بیان کنید و او متوجه شود."